วัดธงธานี

 พุทธศักราช  ๒๔๐๑  จุลศักราช  ๑๒๒๐  รัตนโกสินทรศก  ๗๗  คริสต์ศักราช  ๑๘๕๘  ภาคอิสานเกิดข้าวยากหมากแพง  (หรือเรียกกันในภาคอิสานว่า  “ฮึดเข่า”)  เมืองร้อยเอ็ดก็ได้รับความเดือดร้อนเนื่องจากการอดหยากเหมือนกัน  ทุพภิกขภัย  ปกคลุมผืนแผ่นดินภาคอิสานทั้งภาคนี้เป็นเหตุให้คนระส่ำระสาย  หาเลี้ยงตัวและครอบครัวไม่พอกิน  ผู้มีข้าวมากก็ขายจนเป็นเศรษฐี ผู้ใดจนอดอยากก็ได้รับทุกข์มากผู้คนจึงหนีภัยกันมาก  และอพยพไปอยู่ที่อื่นที่อุดมต่อไป  ราคาข้าวเปลือกครั้งนี้ซื้อหนึ่งบาทได้สามชั่ง  แต่ถ้าเป็นข้าวสารราคาบาทละบ้องขวาน  พืชผลหมากไม้ต่าง ๆ ตลอดทั้งผักปลาก็ไม่มี  เพราะฝนไม่ตกต่อกันถึงสามปีครอบครัวพ่อเฒ่าเมืองซองมีคนมาก  จึงคิดอยากจะย้ายที่หนีภัย  พ่อเฒ่าจึงคิดถึงที่นาของตนที่ได้ซื้อไว้จากตาเพียห่ม  เห็นว่าพอจะเลี้ยงครอบครัวได้ดีกว่าที่เป็นอยู่นี้พ่อเฒ่าก็ตกลงใจชาวลูกเต้าเมียรักเอาครอบครัวขึ้นบรรทุกหลังช้างหลายตัวที่จำชื่อได้คือ  นางค่ำ  นางคูณ  ท้าวทองคำ  และบักสีดอ  (ซนมาก)  แล้วมุ่งตรงมาหาตาเพียห่มที่บ้านแจ้ง  พ่อเฒ่าพาครอบครัวรอนแรมมาเกือบถึงเดือน  จึงมาถึงบ้านแจ้ง  พ่อเฒ่าเมืองซองจากเมืองร้อยเอ็ดมานั้นตกในปีระกาตรีศก  จุลศักราช  ๑๒๒๓  พุทธศักราช  ๒๔๐๔  อยู่ในระหว่างเดือน  ๒,๓  เพราะว่าเมื่อมาพักกับตาเพียห่มไม่นานประจวบกับบ้านแจ้งก็กำลังเดือดร้อนขึ้นมาแล้ว  จึงได้นำลุกหลานและญาติไปปลูกบ้านที่ดอนอาฮักษ์ใกล้กับนา  และได้ทำนาแซงกันทันที  ริมกุดหรือละแวกกุดนั้นจึงมีชื่อว่า  “ฮ่อมนาแซง”  ตลอดมาจนทุกวันนี้  และเรียกบ้านของตัวว่า  “บ้านป่าเป้า”  (มีต้นเป้ามาก)ครั้นเห็นว่าที่อยู่ดอนฮักษ์นี้ไม่เหมาะจึงย้ายบ้านไปตั้งที่ริมดงทางตะวันตกกุดสาวทุมเข้าไปคือที่ ๆ คุ้มตะวันออกทุกวันนี้และให้ที่อยู่เดิมดอนอาฮักษ์นี้ให้เป็นที่สิงสถิตของเทพเจ้าคุ้มครองรักษาบ้านเมืองที่แห่งนี้แต่เดิม  ไม่มีชื่อว่าอาฮักษ์แต่พอพ่อเฒ่าเมืองซองได้มาอยู่ที่นี่  จึงตั้งสถานที่นี้ให้เป็นที่เคารพนับถือทางใจขึ้นเชิญเทวอารักษ์มาอยู่เพื่อคุ้มครองคน – บ้านเมืองให้อยู่เย็นเป็นสุข  เป็นสถานที่ศักดิ์สิทธิ์  ดลบันดาลให้เกิดให้มีขึ้นได้  เป็นสถานที่เคารพนับถือเลยเรียกที่แห่งนี้ว่า  “ดอนอาฮักษ์”  ตลอดมาจนทุกวันนี้

 ธรรมเนียมประเพณีของชาวพุทธทุกคนย่อมอาศัย  “วัด”  เป็นที่ทำบุญให้ทานและเป็นที่รวมของศิลปะวิทยาการต่าง ๆ และเป็นศรีสง่าเป็นมิ่งขวัญคู่บ้านคู่เมือง  ดังนั้นหัวหน้าคุ้มกุดสาวทุมและคุ้มใต้จึงปรึกษากันจัดตั้งวัดขึ้น  แม่เฒ่าจันทร์คุ้มใต้จึงสละที่สวนของตนให้เป็นที่ตั้งวัดและให้ชื่อว่า  “วัดจันทร์”  หรือที่เรียกกันทั่วไปว่าวัดใต้  แล้วนิมนต์หัวพ่อสิงห์บ้านขามมาเป็นสมภาร  คนสองคุ้มนี้มากินทานร่วมกันที่วัดจันทร์นี้  การตั้งวัดจันทร์คงจะตั้งขึ้นใน  พ.ศ.  ๒๔๑๐  เพราะเมืองซองมาตั้งบ้านกุดสาวทุมได้ประมาณ  ๕  หรือ  ๖  ปี  จึงตั้งวัดขึ้น